Rusiya Sahibkarlarının Qazaxıstan Respublikasında İxrac Fəaliyyəti

Gömrük İttifaqının üzvü kimi, Qazaxıstan rus istehsalçıları üçün ən cəlbedici bazarlardan biridir.

Çoxları öz ixrac fəaliyyətinə məhz bu ölkədən başlayır. Lakin Qazaxıstana ixrac, eləcə də dünyanın hər hansı digər ölkəsinə ixrac, bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir.

Qazaxıstan Respublikasının Sosial-İqtisadi Vəziyyətinin Ümumi Xarakteristikası

Qazaxıstan Respublikası – Avrasiyanın mərkəzində yerləşən dövlət, ərazisinin əsas hissəsi Asiyaya, kiçik hissəsi isə Avropaya aiddir. Dövlətin ərazi sahəsi 2,7 milyon km² təşkil edir. Əhalinin sayı, 1 yanvar 2021-ci il tarixinə Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 18,9 milyon nəfərə çatır. Əhali sıxlığı dünyada ən aşağılardan biridir: hər kvadrat kilometrə 7 nəfərdən azdır. Paytaxt – Nur-Sultan. Əhalisi 2,0 milyon nəfər olan ən böyük şəhər – Alma-Ata. Qazaxıstan əraziyə görə dünyada 9-cu yeri tutur.

Qazaxıstan Respublikası MDB ölkələri arasında iqtisadi inkişaf baxımından RF-dən sonra ikinci yerdə qoyula bilər. Bəzi göstəricilərdə Qazaxıstan hətta Rusiyanı da ötüb keçir.

Qazaxıstanın Ümumi Daxili Məhsulunu (ÜDM) nəzərə alarkən qeyd etmək lazımdır ki, nominal ifadədə bu göstərici rus göstəricisindən təxminən 10 dəfə aşağıdır, amma eyni zamanda digər MDB ölkələrindən böyükdür. Adambaşına düşən ÜDM-ə görə həm nominal, həm də alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə Qazaxıstan RF-dən sonra ikinci yeri tutur. Dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinə görə Qazaxıstan RF-dən bir az pis görünür, amma buna baxmayaraq digər MDB ölkələrindən yaxşıdır və həmçinin dünya siyahısında 10-cu yeri tutur, ölkələrin 94%-ni ötüb keçir. Lakin müxtəlif beynəlxalq reytinqlərdə Qazaxıstan tez-tez RF-ni ötüb keçir: biznes aparmaq asanlığı, korrupsiya qavrayış indeksi, iqtisadi azadlıq indeksi.

Qazaxıstanın ÜDM göstəricisi 2020-ci ildə 2,6% azalıb. 2020-ci ildə real sektorun artımı iqtisadi draiver oldu, 2% təşkil etdi. Xidmət sektoru il üçün mənfi 5,6% ilə başa çatdı, baxmayaraq ki, son aylarda dinamika bərpa olunmağa başladı.

Ümumilikdə Qazaxıstanın 2010-2020-ci illər üzrə orta illik artım tempi 4% diapazonunda idi, bu, RF-nin 1,8% artım tempini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyirdi. Eyni zamanda, Qazaxıstan iqtisadiyyatı bəzi digər MDB ölkələrindən əhəmiyyətli dərəcədə yavaş inkişaf edirdi: Özbəkistan (7,5%), Türkmənistan (9%), Tacikistan (6-7%), burada bu dəyərlər aşağı baza effekti ilə izah edilə bilər.

İl üzrə ümumi idxal həcmi 3,7% və ya 1,4 milyard ABŞ dolları artıb. Aşağıdakı mal qrupları ən böyük artımı nümayiş etdirdi:

- Maşın və avadanlıq;

- Elektrotexniki avadanlıq və onların hissələri;

- Kimya və onunla əlaqəli sənaye sahələrinin məhsulları;

- Hazır qida məhsulları;

- Alkoqollu və alkogolsuz içkilər və sirkə;

- Tütün və onun əvəzediciləri;

- Optik, fotoqrafik, kinematoqrafik, ölçmə alətləri və aparatları.

2020-ci ilin sonuna xarici ticarət dövriyyəsinin balansı müsbətdir. Qazaxıstanın ixrac həcmi idxal həcmini 7,4 milyard ABŞ dolları üstələyib.

Qazaxıstan Bazarlarına Çıxarkən Nəyə Diqqət Yetirmək Lazımdır?

Marketinq Tədqiqatları

Ümumiyyətlə, bütün təşkilat və fiziki şəxslərə prioritetləşdirmə çərçivəsində müəyyən ölkənin bazarına çıxmaq qərarının qəbulu prosesini marketinq tədqiqatı ilə başlamaq tövsiyə olunur. Qazaxıstan Respublikası Rusiya Federasiyasının digər xarici ticarət partnyorları ilə müqayisədə yüksək perspektivlidir və MDB ölkələri arasında (Belarusdan sonra) 2-ci yeri tutur, həmçinin digər dünya ticarət partnyorları arasında ilk onluqdadır. Belə ki, 2019-2020-ci illərdə Qazaxıstan Respublikasına idxalın həcminə görə birinci yeri Rusiya Federasiyasından olan məhsullar tutur. 2020-ci ildə RF-dən Qazaxıstana ixracın həcmi 13 milyard ABŞ dolları təşkil edib, bu, 2019-cu ildən 6,2% azdır, hansı ki, idxal həcmi 13,9 milyard ABŞ dolları olub.

Biznes Missiyaları və Sərgilər

Biznes missiyalarında və sərgilərdə iştirak da faydalı olacaq, çünki partnyorların tapılmasında və satış kanallarının inkişafında insanlar arasında şəxsi əlaqələr həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Biznes missiyaları məhz hər tərəfdaşın daha dərin və uzunmüddətli əlaqə ehtiyacını ödəmək üçün "yönəldilib". Qazaxıstan Respublikasına biznes missiyası coğrafi yerləşməsi və dil maneələrinin olmaması səbəbindən nisbətən kiçik büdcə ilə təşkil edilə bilər. Biznes missiyasının təşkili və sərgi tədbirlərinin keçirilməsi üçüncü tərəf marketinq agentliyinə həvalə edilə bilər.

Logistika Xərclərinin Qiymətləndirilməsi

Qazaxıstan-rus sərhədinin uzunluğu 7 000 km-dir, bu o deməkdir ki, bir tərəfdən, Rusiyanın müxtəlif regionlarından müxtəlif malların sürətli və ucuz çatdırılmasının bir çox variantı var, bu da sonda aktiv ticarətin spesifikasına kömək edir. Eyni zamanda, digər tərəfdən, Qazaxıstanın ən ucqar şimal və cənub nöqtələri arasındakı məsafə 1650 km-dir, bu praktikada respublikanın müxtəlif regionlarında logistika xərclərində böyük fərq kimi özünü göstərə bilər, maneə yaradır və partnyor axtarışını Rusiya ərazisinə həmsərhəd rayon və vilayətlərlə məhdudlaşdırır. Ayrıca, ixracın Qazaxıstana sənədli rəsmiləşdirilməsi prosesini asanlaşdırmağa kömək edən bir sıra dövlətlərarası razılaşmaların mövcudluğunu qeyd edirik.

Coğrafi-Mədəni Xüsusiyyətlər

Geniş ərazi ilə yanaşı Qazaxıstanda, eləcə də Rusiya Federasiyasında, ticarət münasibətlərində nəzərə alınmalı olan öz çoxsaylı mədəni və etnik xüsusiyyətlər mövcuddur. Belə ki, Şimali Qazaxıstan vilayətində rus əhalisinin faizi 49,5% təşkil edir, həmçinin bu, Rusiyaya həmsərhəd vilayətlərdən biridir. Müvafiq olaraq, bu əraziyə daha çox rus biznes modeli, həmçinin müəyyən mallar və xidmətlərin populyarlaşması təsir göstərir. Eyni zamanda, ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan, dövlətin cənubunda yerləşən Alma-Atada biznes, o cümlədən, Xalq Çin Respublikası ilə xarici ticarət və mədəni əlaqələr səbəbindən daha "asialı"dır.

Hesablaşmaların Qaydası və Forması

Rusiya Federasiyası və Qazaxıstan Respublikası arasında əksər xarici ticarət əməliyyatları ABŞ dolları ilə, daha az hallarda isə rus rublu ilə həyata keçirilir. Müvafiq olaraq, ixrac münasibətlərinə beynəlxalq valyuta bazarında dinamika güclü təsir göstərir. Buna görə də qiymətqoymanı nəzərdən keçirmək və kommersiya təklifi formalaşdırmaq maliyyə hesablaşmalarının forması və valyutası barədə razılaşmalar prizmasından keçirmək lazımdır. Həmçinin hesablaşmalar qaydası barədə razılaşmaq lazımdır: təchizat üçün tam və ya demək olar ki, tam əvvəlcədən ödəniş və ya sonradan ödəniş.

Saxlama və Çatdırılmanın Təşkili

Bu məqam dolayı yolla logistika xərclərinin qiymətləndirilməsi və hesablaşmalar forması ilə kəsişir. Qazaxıstandakı bir sıra tərəfdaşlar rus ixracatçılarına partnyorun anbarına birbaşa təchizatı deyil, məhsulun Respublika ərazisində üçüncü tərəf anbarında saxlanılmasının təşkilini təklif edirlər, bunu daxili valyutada xərclər və qarşılıqlı hesablaşmaların azaldılmasında mənfəət görürlər, müvafiq olaraq rus təchizatçıları üçün xərcləri artırırlar. Bu məqam da danışıqlar prosesində nəzərə alınmalıdır.

Qazaxıstan Respublikasına İxrac Tədarüklərinin Rəsmiləşdirilməsinin Xüsusiyyətləri

Əməliyyatın Rəsmiləşdirilməsi

İxrac əməliyyatlarını tənzimləyən ümumi qayda 27.11.2010-cu il tarixli 311-FZ nömrəli "Rusiya Federasiyasında gömrük tənzimlənməsi haqqında" Federal Qanunu ilə müəyyən edilib.

Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi İttifaqının tərkibinə daxil olduğundan, ixrac əməliyyatının rəsmiləşdirilməsi Aİİ-nin bütün üzv dövlətləri üçün eyni olan qəbul edilmiş sxem üzrə həyata keçirilir. Rusiya Federasiyasından hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar tərəfindən Qazaxıstan Respublikasına malların idxalını həyata keçirmək üçün aşağıdakı növ sənədlər hazırlanmalıdır:

1. Malların Qazaxıstana idxal olunduğu Xarici ticarət müqaviləsi. Bu müqavilə hüquqi cəhətdən bacarıqlı şəkildə tərtib edilməli və tərtib olunmalıdır, onda heç bir qeyri-dəqiqlik və düzəliş olmamalıdır, şirkətlərin bütün rekvizitləri və xarici ticarət əməliyyatının digər mühüm məqamları aydın şəkildə yazılmalı və göstərilməlidir;
2. Malların ixracı və idxal üçun ƏDV-nin alıcı tərəfindən ödənilməsi haqqında ərizə. Vergi xidmətindən bu sənəd üzrə viza həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, əlavə dəyər vergisinin özü gələcək ayın 20-dək dövlət büdcəsinə daxil edilməlidir. İxracatçı şirkətin əlində bu blankın surəti olmalıdır.

ƏDV-nin ödənilməsinin xüsusi qaydasını təsvir etmək vacibdir. Gömrük ittifaqı daxilində malların satışı zamanı yuxarıda göstərilən qanunvericilik aktları ilə tənzimlənən xüsusi qayda tətbiq olunur. Gömrük İttifaqı Sazişinin 2-ci maddəsinə görə, GI daxilində malların satışında, sənədli təsdiq şərti ilə, sıfır ƏDV dərəcəsi tətbiq olunur (Rusiya Federasiyasının Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsinin 1-ci bəndinin 1.1-ci yarımbəndi).

Bunun üçün məhsulu Qazaxıstana göndərərkən, ƏDV dərəcəsi 0% göstərilmiş mal fakturası və hesab-faktura tərtib etmək lazımdır. Bu sənədlər üzrə vergi inspeksiyasında işarə qoymaq məcburi deyil. Əgər bundan əvvəl ixrac olunan mal üzrə ƏDV çıxılma üçün təqdim edilibsə, onu bərpa etmək tələb olunur. ƏDV məbləğinin çıxılma üçün qəbul edilməsi imkanı, və ya ƏDV-nin geri qaytarılması üçün təqdim edilməsi, yalnız ixrac əməliyyatı faktının təsdiq edilməsindən sonra yaranır.

İxrac əməliyyatı faktını təsdiq etmək üçün ixracatçı şirkət ixrac təchizatı üçün tam sənəd paketini hazırlamalıdır.

Sənəd paketi aşağıdakı siyahını əhatə edir:

- Məhsulun göndərildiyi müqavilə (saziş);

- Sıfır ƏDV dərəcəsi olan hesab-faktura;

- Mal fakturası;

- Malın ixracını təsdiq edən nəqliyyat və malmüşayiəd sənədləri;

- Nəqliyyat şirkəti ilə əlavələri olan müqavilə;

- Təsdiq edilmiş formada malların idxalı və dolayı vergilərin ödənilməsi haqqında ərizə;

- Müqaviləyə uyğun olaraq müvafiq məbləğin köçürülməsini təsdiq edən bank hesabından çıxarış;

- Doldurulmuş vergi bəyannaməsi. Bu əməliyyat üçün ƏDV bəyannaməsinin 4-cü və ya 6-cı bölməsi doldurulur. Doldurarkən ixrac əməliyyatının kodu göstərilməlidir:

- Əgər ixrac olunan mal daxili bazarda 20% dərəcəsi ilə ƏDV-yə cəlb olunursa – 1010406;

- Əgər ixrac olunan mal daxili bazarda 10% dərəcəsi ilə ƏDV-yə cəlb olunursa – 1010404;

Sənəd paketi göndərmə tarixindən 180 təqvim günü ərzində toplanmalı və təqdim edilməlidir. Göndərmə tarixi kimi alıcı və ya daşıyıcı üçün sənədlərin tərtib edilmə tarixi hesab olunur. Eyni zamanda, ixracatçının da 10% və ya 20% dərəcəsi ilə vergi hesablamaq hüququ var.

Geri qaytarılma mexanizmi ətraflı tənzimlənib. Bunun üçün müvafiq vergi orqanına vergi bəyannaməsini tərtib etmək və təqdim etmək lazımdır. Həmçinin, bəyannamənin aydın və səhvsiz doldurulması həlledici əhəmiyyət kəsb edir, çünki Qazaxıstana ixrac zamanı ƏDV-nin geri qaytarılmaması riski, həmçinin əhəmiyyətli məbləğdə cərimə alınması riski yaranır. Bəyannamə təqdim edildikdən sonra, vergi inspeksiyasının səlahiyyətli işçisi tərəfindən həyata keçirilən kabinet yoxlamasının bitməsini gözləmək lazımdır. ƏDV-nin geri qaytarılması prosesi onun nəticələrinə əsasən orta hesabla üçdən beş aya qədər çəkir.

3. Nəqliyyat sənədləşdirilməsi. Rusiya Federasiyasından malların ixracı müvafiq sənədli təsdiq olmadan həyata keçirilə bilməz. Bunun kimi nəqliyyat fakturası, universal ötürmə sənədi (UÖS) ola bilər, hansı ki, forwarder tərəfindən imzalanmalı, ixrac olunan malı daşıyan nəqliyyat vasitəsinin qeydiyyat nömrəsi qoyulmalı və digər müşayiəd edən prosedurlar yerinə yetirilməlidir.
4. Digər zəruri sənədlər. İxracatçı şirkətin istehsal fəaliyyətindən asılı olaraq əlavə lisenziya, sertifikatlaşdırma və ya icazə sənədləri tələb oluna bilər. Bunlar uyğunluq sertifikatları, təhlükəsizliyi təsdiq edən sənədlər ola bilər: fitosanitar, baytarlıq və Qazaxıstan Respublikasında qəbul edilmiş normativ qanunvericilik aktlarına uyğun digər sənədlər.

Unutmamaq lazımdır ki, hər hansı ixrac bazarına çıxarkən, orada biznes aparmağın yaranmış qaydalarına, həmçinin etnomədəni və regional iş xüsusiyyətlərinə hörmətlə yanaşmaq lazımdır.